Ποτάμια Γεωμορφολογία

Περιγραφή Μαθήματος

Στόχοι
Το μάθημα της Ποτάμιας Γεωμορφολογίας αποτελεί μια εισαγωγή σε βασικές έννοιες που αφορούν τα υδρογραφικά δίκτυα και τις λεκάνες απορροής. Πραγματεύεται τις ποτάμιες διεργασίες που οφείλονται στο ρέον νερό και τα αποτελέσματα αυτών που είναι οι ποτάμιες γεωμορφές. Στόχος είναι η κατανόηση των φυσικών διεργασιών όπως η διάβρωση από τη δράση του επιφανειακού νερού, η μεταφορά των προϊόντων της διάβρωσης μέσω των κοιτών των ποταμών και η ποτάμια απόθεση στις περιοχές μειωμένης μεταφορικής ικανότητας. Επιπλέον στόχο του μαθήματος αποτελεί η κατανόηση των μορφολογικών χαρακτηριστικών και των μηχανισμών γένεσης των ποτάμιων γεωμορφών (ποτάμιες κοίτες, σημεία κάμψης, ποτάμιες αναβαθμίδες, πλημμυρικές πεδιάδες, αλλουβιακά ριπίδια).

Κατά τη διδασκαλία της Ποτάμιας Γεωμορφολογίας η παράδοση της θεωρίας συνδυάζεται με εργαστηριακές ασκήσεις που σκοπό έχουν την εξοικείωση των φοιτητών με τις έννοιες που διδάσκονται στα θεωρητικά μαθήματα. Οι εργαστηριακές ασκήσεις έχουν και πρακτική σημασία όπως η εκμάθηση μεθοδολογιών γεωμορφολογικής χαρτογράφησης ποτάμιων συστημάτων, η ποσοτική ανάλυση των υδρογραφικών δικτύων και η εκτίμηση των ρυθμών κατά βάθους διάβρωσης σε τεκτονικά ενεργές περιοχές.

Κατά τη διάρκεια του εξαμήνου πραγματοποιείται μια εκπαιδευτική εκδρομή. Σκοπός της άσκησης πεδίου είναι η εξοικείωση με το ύπαιθρο, η αναγνώριση ποτάμιων γεωμορφών και η αφομοίωση όσων διδάσκονται στα θεωρητικά μαθήματα.

Περιεχόμενα
Θεωρία: Ποτάμιες διεργασίες: η δράση των σταγόνων της βροχής, είδη ροής, μη συγκεντρωμένη επιφανειακή ροή, μη συγκεντρωμένη επιφανειακή ροή Horton (Hortonian flow), μη συγκεντρωμένη επιφανειακή ροή λόγω κορεσμού, σποραδικά συγκεντρωμένη ροή σε ρυάκια (rill flow), υπόγεια ροή (subsurface flow). Ποτάμια ροή σε κοίτες (στρωτή ροή, τυρβώδης ροή, αριθμός Reynolds, ροή πτώσης (plunging flow).

Επίμηκες προφίλ ποταμών: βασικό επίπεδο (απόλυτο – τοπικό), στάδια εξέλιξης του ποτάμιου ανάγλυφου (νεότητα, ωριμότητα, γήρας, αναγέννηση). Ποτάμια διάβρωση: ενέργεια ποτάμιου ρεύματος, κατά βάθος διάβρωση, πλευρική διάβρωση, οπισθοδρομούσα διάβρωση. Ποτάμια μεταφορά: στερεοπαροχή – τρόποι μεταφοράς ιζημάτων (φορτίο εν διαλύσει, εν αιωρήσει, φορτίο κοίτης.

Ποτάμια απόθεση: αποθέσεις κοίτης, υπερόχθιες αποθέσεις, αποθέσεις περιθωρίων της κοιλάδας. Ποτάμιες γεωμορφές διάβρωσης: αλλουβιακές κοίτες (ευθύγραμμες – μαιανδρικές – διακλαδιζόμενες), κοιλάδες (σχήματος V, σχήματος U, ανεμοτομές, πειρατείες ποταμών), σημεία κάμψης. Ποτάμιες γεωμορφές απόθεσης: πλημμυρικές πεδιάδες, ποτάμιες αναβαθμίδες (πετρώδεις – αλλουβιακές, συσχέτιση αναβαθμίδων, μέθοδοι χρονολόγησης), αλλουβιακά ριπίδια.

Εργαστήριο: Οι ασκήσεις περιλαμβάνουν την αρίθμηση ενός υδρογραφικού δικτύου, την οριοθέτηση της λεκάνης απορροής του, την ποσοτική του ανάλυσή σύμφωνα με τους τρεις νόμους του HORTON και την εκτίμηση των παραμέτρων της υδρογραφικής υφής (συχνότητα – πυκνότητα). Επιπλέον εκτιμώνται οι ρυθμοί διάβρωσης σε ποταμούς της βόρειας Πελοποννήσου κατά το Ανώτερο Τεταρτογενές.
Διδασκαλία & Αξιολόγηση
13 εβδομάδες παραδόσεις και εργαστηριακές ασκήσεις, παραδόσεις: 1 ώρα/εβδομάδα, εργαστηριακές ασκήσεις: 2 ώρες/εβδομάδα.

Τα εργαστηριακά μαθήματα αφορούν ένα συγκεκριμένο υδρογραφικό δίκτυο και την αντίστοιχη λεκάνη απορροής του. Η παρακολούθηση των ασκήσεων είναι υποχρεωτική και λαμβάνονται απουσίες. Οι λύσεις των ασκήσεων παραδίδονται μετά το πέρας της διδασκαλίας τους συνήθως πριν την εξέταση του μαθήματος στο τέλος του εξαμήνου.

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εξετάσεις (συνήθως είναι προφορικές) στο τέλος του εξαμήνου (50% του τελικού βαθμού) και την αξιολόγηση των εργαστηριακών ασκήσεων (50% του τελικού βαθμού).